Örgüt İçinde Birey ve Davranışları

        Örgüt İçinde Birey ve Davranışı

         Düşüncelerimiz, duygularımız ve çevremizdeki olaylara yaklaşımımız bizi diğer bireylerden farklı kılmaktadır. Hem örgütsel hem de bireysel düzeydeki bu öneminden kişilik kavramı, kişiliğin oluşumunu etkileyen faktörler ve kişiliğin temel boyutları gibi konulara değinilecektir.

            Kişilik Nedir? 

Bizi diğer insanlardan farklı kılan birçok özelliğe sahibiz. İşte bu özellikler bütününe kişilik diyoruz. Kişilik, bireyin belirgin, değişmeyen ve tutarlı olan özelliklerinin tümünü ifade eder. Diğer bir değişle kişilik duygu, düşünce ve davranışlardaki benzerlik ve ayrılıkları oluşturan birtakım özellikler bütünüdür.

 Her bireyin olaylar karşısındaki tutum ve davranışları birbirinden farklıdır. Hepimizin ortak biyolojik yapıları olmasına karşılık, birbirimize hiç benzemediğimiz gibi olaylar karşısındaki davranışlarımız da farklılık taşır. Birimizin hoşlandığı bir müzik türünden bir başkası hoşlanmadığı, birimizin sevdiği bir yemeği bir başkasının yemediği gibi düşüncelerimiz, duygularımız çevremizdeki olaylara yaklaşım tarzlarımız da farklılık taşır. İşte bu faktörlere bireysel ayrılıklar diyoruz ve genelde bunları kişilik kavramı altında toplanır.[1]

 Kişilik bireye özgü bir özelliktir. Kişilik bireyin bir sosyal göstergesidir. Yani, onun çevresindeki insanlar tarafından nasıl algılandığını gösterir (Hogan, 1991: 873-919). Böylece kişilik insanların neye benzediğini ifade eder (Coquitt, LePine ve Wesson 2011: 294)..

Kişiliği oluşturan üç temel nokta önem taşır.

Bunlar;

-         Benzersizlik veya kendine özgü oluş

-         Tutarlılık

-         Değişmezlik veya durağanlılık

Benzersizlik veya kendine özgü oluş,  bireyin davranış ve tutumlarının diğer insanlardan farklı oluşunu açıklar. Her birey değişik ve tektir. Bireylerin diğerlerinden ayrılan özelliklerinin birleşimi onun kişiliğini oluşturur.

Tutarlılık, farklı ortam ve durumlarda bile bireyin benzer bir biçimde hareket etmesidir.

Değişmezlik veya durağanlık, durumda tutarlı ve aynı biçimde ortaya çıkmakla birlikte, uzun dönemde durağan bir nitelik taşıması anlamına gelmektedir. Yani birey bu tutum ve davranışlarında düzenlilikler gösterir.

Örneğin; elbise seçiminde, yemek tercihlerinde farklılıklar olabilir, ancak bizi derinden etkileyen temel özelliklerimiz kolay değişmez. Tıpkı dağı oluşturan elementlerin değişmemesi gibi, bu konuda Eric Erikson ve Daniel Levinson bizim zamanla değiştiğimizi vurgulamaktaysalar da kişilik bize göre sıklıkla değişen bir kavram değildir.[2]

Kişiliğin Oluşumunu Etkileyen Faktörler

Kişiliğin oluşumunu etkileyen faktörleri saptamak çok zordur. Kişilik üzerine yapılan araştırmalarda eski bir tartışma bir bireyin kişiliğinin kalıtım mı yoksa çevrenin mi etkileşimi sonucu olduğu yolundadır? Ancak, genelde kişiliğin hem kalıtımsal hem çevresel etkenlerin bir etkileşimi veya sonucu olduğu görülmektedir (Robbins ve Judge, 2011: 135).

Özellikle ikizler üzerinde yapılan çalışmalarda, ayrı yetiştirilen tek yumurta ikizlerinin oldukça benzer niteliklere sahip olduğu saptanmıştır. Birbirinden 39 yıl önce ayrılmış ve birbirlerine 45 mil uzakta yetiştirilmiş ikizlerin aynı model ve aynı renk arabaları kullandıkları görülmüştür (Robbins ve Judge, 2011: 136). Bu ikizler aynı marka sigarayı içmekte, aynı ismi verdikleri köpekleri bulunmakta ve birbirlerine çok yakın benzer yerlerde tatil yapmaktadırlar

Kluckhohn ve Murray klasik açıklamalarında her bireyin genelde; Biyolojik, kültür ve sosyal üç temel faktörün bireyin kişiliğinde egemen olduğu sonucunu ortaya çıkarır.

Bunlardan birincisi diğer insanlarla benzer oluşumu tayin eden biyolojik faktörlerdir. Gerçekten insanoğlu diğer insanlara benzer bir gelişim süreci içinde doğar, büyür ve ölür. Ancak, belirli fiziksel treytlerimiz çevremize ne şekilde uyum sağlayacağımızı etkiler. Örneğin; bir stres hâlinde insan vücudu alarm, uyum ve tükenme gibi benzer tepkiler gösterir.

Kişiliğin gelişmesinde ikinci önemli faktör kültürdür. Bireysel olarak öğrendiğimiz birçok şeyde etrafımızdaki insanların büyük etkileri vardır. Ailemizi ve arkadaşlarımızı kişiliğimizi oluşturan en önemli gruplar arasında sayabiliriz. Güdüler, otorite, kabul gören davranışlarımız, doğru, yanlış kavramları kültürden kültüre farklı olmakla beraber bunları bize öğreten ve tanıtan bu ilk yakın çevremizdir.

Sosyal faktörler üçüncü önemli grup faktörler arasında yer alır. Buna bireysellik de diyebiliriz çünkü, gerçekten birey diğer insanlardan farklı biçimlerde davranışta bulunur. Çünkü her birey farklı bir çevrenin ürünüdür. Farklı eğitimden ve tecrübe birikimlerinden geçer. Örneğin; küçük yaşta ebeveynlerinden birini kaybeden bir çocuğun yaşadığı tecrübe yaşam boyu onun kişilik yapısını etkiler.

Kişiliğin Beş Temel Boyutu

Kişiliğin beş temel boyutunu aşağıda verilen maddeler oluşturmuştur.

-         Bilinçli ve sorumlu tip

-         Duygusal tutarlılık veya kararlılık

-         Deneyime açık olma veya açıklık

-         Uyumluluk

-         Dışa dönüklük

1. Bilinçli ve sorumlu tip

              Bu tipler yaşamlarında sorumlu, bağımlı, dikkatli, disiplinli kişiliği ifade etmektedir. Bazı araştırmacılar bu tip başarıya ulaşma yolunda istekli olan tip demiştir.

2. Duygusal tutarlılık veya kararlılık

Bu tip yaşamında güvenli sakin, endişeli olmayan özellikleri içerir

3. Deneyime açık olma veya açıklık

              Bu tip yeni tecrübelere ve yeni fikirlere açık oluşu ve bunlardan hoşlanmayı ifade eder. Genelde hassas, esnek, yaratıcı, rafine, hayalci, meraklı özellikleri içerir.

 4. Uyumluluk

Bunlar sakin, ılımlı, nazik, yardımsever, sempatik, bağışlayıcı bir kişilik tipidir. Bu boyutu düşük insanlar ise inatçı, yardımsever olmayan, hemen parlayan, diğer insanları rahatsız eden, şüpheci özellikler gösteririler.

5. Dışa dönüklük:

Yaşamlarında hep bir uyarılma bekleyen, başkaları ile birlikte olmaktan mutluluk duyan insanlardır. Konuşkan, sosyal, aktif, baskın (dominant), cesur, gözü pek özelliklere sahiptirler.

               Tablo 1 beş büyük kişilik boyutunu ve taşıdığı olumlu ve olumsuz özellikleri göstermektedir.

S	U	N		A	D
Sorumlu	Uyumlu	Nerotik		Açıklık	Dışadönük
• Güvenilir	• Nazik	• Sinirli		• Meraklı	• Konuşkan
• Organize	• İstekli	• Hassas		• Hayalci	• Sosyal
• İstekli	• Sempatik	• Güvensiz		• Yaratıcı	• İddiacı
• Çalışkan	• Yardımsever	• Kıskanç		• Karmaşık	• Cesur
• Azimli	• Kibar	• Değişken		• Rafine	• Baskın
• Sıcak
Karşıtı	Karşıtı	Karşıtı		Karşıtı	Karşıtı
• Dikkatsiz	• Eleştirel	• Sakin		•Meraklı olmayan	• Sessiz
• Gevşek	• Bencil	• Rahat		• Uyumlu	• Utangaç
• Yetersiz	• Kaba	• Güvenli		• Basit	• Saklı
• Tembel	• Soğuk	• İddiacı		• Geleneksel	• Çekingen
• Sorumsuz	• Katı, hissiz	• Mücadeleci		•Artistik olmayan	• Sıkılgan

---

[1] Carver ve Scheir, 1992  Örgüt İçinde Birey ve Kişilik

[2] Özkalp ve Kırel, 2011: 72-74. Örgüt İçinde Birey ve Kişilik